Büyük Selçuklu devleti'nin Kurulduğu Yer: Horasan.
Büyük Selçuklu devleti'nin Kurucusu: Tuğrul Bey.
* Selçuklular, Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyundandır.
* Büyük Selçuklu Devleti’ne, bu boydan olan Selçuk Bey adını verdi.
* Selçuk Bey, Oğuzlar Devleti’nde subaşı iken, Oğuz Devleti’nin hükümdarı ile arasında çıkan anlaşmazlık yüzünden kendisine bağlı ordularla güneye inerek Seyhun ırmağı yakınlarındaki Cent şehrine yerleşti (930-935).
Büyük Selçuklu Devleti Hükümdarları:
Selçuk Bey
Arslan Yabgu
Tuğrul ve Çağrı Beyler
Alp Arslan
Melikşah
Sultan Sencer
Selçuk Bey:
* Cent şehrinde İslamiyet’i kabul etti.
* Bir çok Türk boyunu yönetimi altına aldı.
* Samanoğulları ile Karahanlılar arasındaki savaşta, daha güçsüz olan Samanoğullarına yardım etti. Karşılığında toprak aldı.
Arslan Yabgu:
* Selçuk Bey’in ölümünden sonra yerine oğlu Arslan Yabgu geçti.
* Selçukluların güçlenmesini istemeyen Gazneli Mahmut, Arslan Yabgu’yu tutuklattı.
Tuğrul ve Çağrı Beyler:
* Tuğrul ve Çağrı beyler, iki kardeş olarak toprakları parçalamadan aralarında iş bölümü yaparak ülkeyi idare ettiler.
* Gaznelilerle başarılı savaşlar yaptılar.
* Horasan’ın önemli şehirlerinden biri olan Nişabur’u aldılar (1038).
Dandanakan Savaşı (1040):
Selçuklular ile Gazneliler arasında yapıldı.
Sebepleri:
* Gazneliler’in Selçukluları Horasan’dan çıkarmak istemeleri.
* Selçukluların kendilerine yurt arayışı içinde olmaları.
Sonuçları:
- Gazneliler yenilgiye uğratıldı ve yıkılma sürecine girdi.
- Selçuklular büyük bir zafer kazandı. Horasan ve İran toprakları Selçukluların eline geçti.
- Büyük Selçuklu Devleti kuruldu (1040).
- Tuğrul Bey sultan ilan edildi. Devleti Çağrı Bey ile birlikte yönetti.
- Rey şehri alınarak başkent yapıldı.
- Selçukluların İslam dünyasındaki otoritesi arttı.
* Abbasi halifesinin, Şii Büveyhoğullarının baskılarına karşı Selçuklulardan yardım istemesi üzerine Tuğrul Bey, Bağdat Seferine çıkarak 1055 Abbasileri Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtardı. Böylece Türk-İslam dünyasının koruyuculuğu Selçukluların eline geçti. Bu olaydan sonra İslam Dünyasının dini lideri Abbasiler, siyasi lideri de Selçuklular oldu.
* Bizans üzerine sefere çıkılarak Doğu Anadolu’da başarılı savaşlar yapıldı. Bir çok şehir alındı (Erzurum, Kemah, Malatya, Sivas).
Pasinler Savaşı (1048):
* Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılı.
* Gürcüler Bizanslılara yardım etti.
Sebepleri:
- Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçuklular’ın batı yönünde ilerlemeleri.
- Bizanslıların, Türklerin Anadolu’ya girmelerini engellemek istemeleri.
Not: Pasinler (Hasankale) Savaşı, Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılan ilk savaştır.
Sonuçları:
- Bizanslılar yenildi ve Selçukluları Resmen tanıdı.
- Doğu Anadolu, Selçukluların denetimine girmeye başladı. Van’dan Trabzon’a kadar olan topraklar Selçuklular’ın eline geçti.
- Gürcü Kralı Liparit, Selçuklulara esir düştü.
Alp Arslan (1063-1072):
* Önce iç işlerini düzeltti. Çıkan ayaklanmaları bastırdı.
* Bizans İmparatorluğuna savaş açıldı. Gürcistan, Ani Kalesi ve Kars alındı.
* Alp Arslan, komutanlarını Anadolu’nun fethi ile görevlendirdi. Türk akıncıları Akdeniz kıyılarına kadar ilerlediler.
Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071):
Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapıldı.
Sebebi:
Bizans’ın, Anadolu’ya yapılan Türk akınlarını önlemek, Doğu Anadolu’da gittikçe güçlenen Selçuklu egemenliğine karşı koymak istemesidir.
Gelişmesi:
- Savaş, Malazgirt ile Ahlat arasındaki Malazgirt ovasında başladı.
- Selçuklu kuvvetleri üçe bölündü.
- Alp Arslan sahte geri çekilme planı uygulayarak Bizans ordusunu merkezden ayırdı.
- Bu sırada Bizans ordusunda bulunan Peçenek ve Uzlar, Selçuklu tarafına geçtiler. Pusuya yatan Türk askerlerinin seri hücumu ile Bizans ordusu büyük bir yenilgiye uğradı.
- Ancak savaşın kazanılmasında ordunun manevi gücünün yüksek olması, iyi teşkilatlanması ve Alp Arslan gibi yetenekli, güçlü bir hükümdar tarafından yönetilmesinin de büyük katkısı vardır.
Sonuçlar:
-
- Türkler büyük bir zafer kazandı.
- Bizans İmparatoru Romen Diyojen esir düştü.
-
- Yapılan Antlaşma Sonunda;
- Doğu Anadolu’da ki bazı şehirler Türklere bırakıldı.
- Bizanslılar her yıl vergi verecekti.
- Alp Arslan, esir alınan askerleri serbest bıraktı.
- Yapılan Antlaşma Sonunda;
Not: Malazgirt zaferi ile Anadolu’nun kapısı Türklere açıldı. Türkler Anadolu’ya yerleşmeye başladı.
* Alp Arslan, Batı Karahanlılar üzerine çıkacağı bir sefer sırasında öldürüldü.
Melikşah (1072-1092):
- Ege Denizine ve boğazlara kadar bütün Anadolu alındı.
- Suriye, Filistin ve Arabistan alındı.
- Devletin sınırları; doğuda Tanrı dağları ve Seyhun ırmağından batıda Akdeniz kıyılarına, kuzeyde Kafkas dağlarından güneyde Basra körfezine kadar genişletildi.
- Vezir Nizamülmülk’ün koduğu kanun ve metotlarla devlet işleri çok düzenli olarak yürütüldü.
- Güçlü bir ordu ile, çıkan ayaklanmalar hemen bastırıldı.
- Başkent, Rey’den İsfahan’a taşındı.
- Selçukluların en parlak dönemidir.
- Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları arsında taht kavgaları başladı ve ülkede ayaklanmalar çıktı.
Sultan Sencer (1118-1157):
-
- Merv şehri başkent yapıldı.
- Gaznelilerden Gazne şehri, Karahanlılardan Maveraünnehir alındı.
- Karahitaylılarla yapılan Katvan Savaşı’nda Selçuklular yenilgiye uğradı (1141). Maveraünnehir elden çıktı.
- Bundan sonra ayaklanan Oğuzlar üzerine gidildi. Fakat Sultan Sencer esir düştü. Bir süre sonra 1157’de öldü.
- Sultan Sencer’in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti yıkıldı (1157).
Büyük Selçuklu Devleti Sultan Sencer’in ölümüyle yıkılmıştır.
Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Sebepleri:
-
-
- Ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması ve taht kavgaları,
- Atabeylerin, merkezi otoritenin zayıflamasıyla bağımsızlıklarını ilan etmeleri,
- Haçlı Seferlerinin meydana getirdiği sarsıntılar,
- Türkmenlerin küstürülmesi,
- Abbasilerin, eski güçlerine kovuşmak için Selçuklular aleyhine çalışmalarıdır.
- Katvan Savaşı’nın yıkıcı etkisi,
- Batınilerin çalışmalarıdır.
-
Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından Sonra Kurulan Devletler
- Suriye Selçukluları
- Horasan Selçukluları
- Kirman Selçukluları
- Irak Selçukluları
- Anadolu Selçukluları
