Edebi metin nedir?
Edebî metin, İnsanların iç dünyasında zevk uyandırmak ve onları etkilemek için ortaya konulan edebi yazılardır. Edebi metinlerde amaç sadece anlamları sunmak değil aynı zamanda kişiyi etkilemek amaçların en başında gelir.
Şair ve yazarlar genellikle bu etkiyi gerçekleştirmek için kelimeler üzerine yoğun ve derin anlamlar yükler.
Edebi metinin özellikleri nelerdir?
*İşlenmiş bir dil ve anlatımla oluşur.
*İnsanda güzel duygular, hayaller ve zevkler uyandırır.
*İnsanın duygu düşünce ve hayallerini besler.
*Ait oldugu toplumun sosyal ve kültürel özelliklerini taşır.
*Edebi olmayan metinler çoğunlukla öğreticilik amacı taşır. Oysa edebi metinler sanat amacıyla meydana getirilir.
*Edebi metin aracılığıyla oluşturulan sanat etkinliği, insanın varlık şartlarından biridir.
*Edebi metin oluşturma ihtiyacı her dönemde, her yerde insanın gerçekleştirdiği etkinliklerden biridir.
*Edebi metin kurmacadır (hayali, tasarlanan).
*Edebi metin tikel (tek, parça) olanda tümeli (bütün) temsil eder; edebi metinde dile getirilen gerçeklik bir kişiye, yalnız bir olaya veya bir ana özgü değildir. Edebi metinde farklı dönemler, birçok görünüş ve kişi bu yapı ve söyleyişte temsil edilir.
*Edebi metin özel bir iletişim aracıdır. Bu iletişim, sanat güdüsüyle hareket eden göndericinin (sanatçı) ortaya koyduğu metin aracılığıyla (ileti) aynı sanat güdüsüyle bu metne yaklaşan alıcı (okuyucu) arasında gerçekleşir.
*Edebi metin aracılığıyla gerçekleştirilen iletişim genel değil özeldir; bu sanata ilgi duymayan alıcıların algı ve ilgi alanının dışındadır.
*Sözlü olması mümkünse de daha çok kitap kanalıyla gerçekleşir.
*Her edebi metin, belirli bir tema etrafında oluşur. Tema sanatçının eserini yazmaya başlamasından önce vardır. Yazarın yazacaklarının özü olarak zihninde önceden tasarladığı çekirdek düşünce, duygu, olaydır.
*Her edebî metin bir sistemdir, okuyucu karşısına tamamlanmış bir sistem olarak çıkar. Bu sistem metnin iskeleti durumundaki yapı çevresinde oluşur Sistemi oluşturan parçalar bağımsız değildir; metnin temasını ortaya çıkarmak için vardır.
*Edebî metinlerde dil şiirsel (poetik, sanatsal) işlevde kullanılır.
*Edebî metin çağrışım ve duygu yoğunluğu anlamına gelen yan anlam bakımından zengindir.
*Edebî metin her okunduğunda yeni anlamlar kazanır; edebî metnin çok katmanlı olması yanında, duygu ve çağrışım değerleri bakımından zengin olması, okuyucunun yaşı, bilgisi, içinde bulunduğu ruhsal durum, metni anlamada ve ondan haz almada önemli faktörlerdir.
*Edebî metinde anlam ve bağlam sıkı ilişki içindedir. Yazarın mekân, kişiler ve olayın niteliği ile bizi hazırladığı bağlam, bizim metni anlamamızda etkilidir.
*Her edebî metin kendinden önce ve sonra yazılan edebî metinlerle ilişki içindedir. Gelenek denilen bu durum, her yazarın okuduğu metnin içerik ve biçiminden bir şekilde etkileneceği ve bunun da son derece doğal olduğu belirlemesine dayanır. Aynı şekilde her edebî eser kendinden sonra yazılacak başka metinleri de etkiler.
*İnsanoğlu her mekân ve zamanda "anlatma, gösterme ve coşku ile dile getirme" biçimleriyle kendisini ifade etmenin bir yolunu bulmuştur. Buna göre edebî metinleri "anlatma", "gösterme" ve "coşku ile dile getirme" yöntemlerinden birine bağlı olarak üç grupta toplayabiliriz.
*Edebî metinlerle ilgili olarak "anlatma" ile destandan modern romana kadar oluşan metinler; "gösterme" ile ilk tiyatro denemelerinden günümüze kadar gerçekleşen tiyatro metinleri; "coşku ile dile getirme" ile de her türlü şiir kastedilmektedir.
*Edebî metin organik bir bütündür. Bir bölümünü çıkarmak bütünün anlamına zarar verir.
*Edebî metin yazıldığı dönemin zihniyet unsurlarını yansıtır. Çünkü sanatçı eğitimi, duyarlılıkları, sanat anlayışı ile yaşadığı zaman diliminin bir parçasıdır.
