Basit bir 'patates mantarı' tarihin akışını böyle değiştirdi

1400'lü yılların sonlarında Amerika’nın keşfedilmesinden sonra Amerika’dan tarım için Avrupa’ya getirilen ürünlerin başında patates geliyordu. Yüksek yerlerde zor şartlarda yetişen patates ilk kez 18. Yüzyıl ortalarında Avrupa’ya getirilmiş ve İrlanda’nın serin ve nemli havasına daha iyi uyum sağladığından burada patates tarımı yaygın hale gelmişti.

1800'lere kadar pek çok İrlandalı için ek besin kaynağı olan patates özellikle kış aylarında toprakların elverişli olmaması sebebiyle tek besin kaynağı oluyor ve kış aylarında patatesten başka yiyecek bulunamıyordu.

İngiltere’nin İrlandalılara yönelik Protestanlaştırma baskısı büyüyerek bir sömürü haline gelmiş ve tarım arazilerinin yüzde 95’inin kontrolü protestan mülk sahiplerine verilmişti. Bu mülkiyet sisteminde araziler parçalara bölünerek kiralanıyor ve bu sistemin altında ezilen sadece bir dönümlük araziyi kiralayabilmiş 3 milyon çiftçi bulunuyordu.

Zor şartlar altında yaşayan çiftçiler 1 dönümlük arazilerinin büyük bir bölümünü ekiyor kalan ufacık kısımda ise çamurdan yapılmış kulübelerin içinde yaklaşık 10 kişi ve aileye ait bir domuzla birlikte barınıyordu.

1845 yılında irlanda denizi üzerinden tuhaf bir sis geldi ve patates sapları simsiyah oldu. Ertesi gün patatesler tamamen çürümüş ve etrafa keskin bir koku yayılmıştı. Kiracı çiftçiler parazitli patatesleri kurtarmak için tarlaları ve bataklıkları haddinden fazla suladılar. Çürümüş kısımları temizleyip geriye kalan mahsulü öğüterek un yaptılar.

Ve İrlanda'da büyük bir kıtlık baş gösterdi. O kadar şiddetliydi ki ormanlarda ağaç yaprakları ve kabuklarını yediler. Yüzlerce insan ormanlarda bilmeden yedikleri zehirli bitkiler sebebiyle ölürken bir o kadarı da açlıktan ve ortaya çıkan hastalıklardan ölüyordu.

Patates felaketi ilk başta Tanrı’nın gazabı olarak yorumlandı ama sonradan ‘mildiyö’ denilen bir mantar lezyonunun bu felakete neden olduğu anlaşıldı. 5 yıl boyunca arka arkaya patateslerin mantar nedeniyle çürümesiyle parası olmayanlar İngiltere’ye göç öderken, 6 sterlini olanlar Amerika’ya ve Kanada’ya göç etmeye başladı. Bu göç yolcu gemileriyle değil, kereste ve sığır taşımacılığı yapılan gemilerle yapıldı. Haftalar süren yolculuklarda gemilerde yemek pişirecek alan hatta tuvalet yapacak bir yer bile yoktu. Bu yolculuklarda ölüm oranı çok yüksek olduğu için gemilere ‘tabut gemi’ denmeye başladı. Ve bu süreçte milyonlarca insan öldü.

İrlanda Patatesi Kıtlığı sonucunda bugün ABD’de yaşayan 10 kişiden biri İrlanda kökenlidir. ABD’de siyasi ve ekonomik bir güç elde etmeye başlayan İrlandalılar, Amerikan İç Savaşı’nda Kuzeylileri desteklemiş ve ağırlıklı olarak İngilizlerden oluşan Güneylilerin hezimete uğratılmasına katkı sağlayarak ve İngilizlerden nefret eden İrlandalılar, ABD’nin 1. 2. Dünya Savaşları’na geç katılmasını sağlayarak İngilizleri sor durumda bırakmış ve tarihin akışının değişmesine neden olmuşlardır.

İrlanda dışında patates mantarı hastalığının; 1. Dünya Savaşı esnasında Almanya’daki tarım arazilerini vurmasıyla 700 bin Alman açlıktan öldü. Cephe gerisinde yaşanan bu kıtlık Almanya’nın 1. Dünya Savaşı’nı kaybetmesine neden olacak kadar had safhaya ulaşmıştı. Ve böylece 1918’de Almanya ateşkes ilan etmek zorunda kalmıştı. Basit bir patates mantarının insanlık tarihini böylesine derin etkilemesi hiç kimsenin aklına gelmezdi. Bunların hepsi yaşandı ve tarihteki yerini aldı.