İlk beyti kendi içinde, diğer beyitlerin ikinci mısraları ilk beyitlr kafiyeli olmak üzere genellikle beş ile dokuz beyit arasında yazılan nazım biçimidir. Bununla birlikte 15 beyte kadar yazılmış gazeller de bulunur. Dört beyitli gazellere ise nadir olarak rastlanır.
Gazelde konu birliği yoktur, her biri farklı konulardan bahsedebilir.
Gazel kelimesinin sözlük anlamı nedir?
Aşktan bahsetmek, kadınlarla âşıkane konuşmak, onlarla bu tarzda dostluk ve sohbette bulunmak anlamlarına gelir.
Gazelin kafiye şeması
Gazelin kafiye şeması şu şekildedir: aa,xa,xa,xa,xa...
Konularına göre gazeller
Rindane gazel: Dünyadan haz almayı önde tutan, neşe ve zevki konu edinir.
Âşıkane gazel: Aşkın verdiği mutluluk veya ızdırabi dile getiren gazellerdir
Şûhane gazel: Sevgilinin güzelliğinden ona duyulan arzudan doğrudan bahseden gazellerdir.
Sufiyane(arifâne) gazel: Tasavvuf düşüncesinin hâkim olduğu gazellerdir.
Hikemi(hakimâne) gazel: Yol göstericiliği önde olan gazellerdir.
Gazeldeki beyitler
Gazelin mısraları birbiriyle kafiyeli ilk beytine "matla", matla beytinden sonra gelen beyte "hüsn-i matla", son beytine "makta", makta beytinden önceki beyite "hüsn-i makta" adı verilir.
Gazelin en güzel beytine "şah beyit" veya "beytü'l-gazel" adı verilir.
Şairin mahlasını geçtiği beyite "taç beyit" denir.
Yek-ahenk gazellerde beyitlerde konu birliği vardır.
Yek-avaz gazellerde beyitlerin her birinin söylenişi aynı güzellikte olan beyitlerdir.
Gazel örnekleri:
Mecnun ki mülket-i gam-ı Leylide şâh idi
Ahi duhânı başına çetr-i siyâh idi
Mecnuna yolda nâka-i Leylinin izleri
Gündüzle âfitâb idi giceyle mâh idi
Mecnun diyâr-ı gamda özün kılmış idi hâk
Mülar değildi sînesi üzre giyâh idi
Mecnun ki cism-i zerdini ber-bád kıldı áh Guya ki hırmen-i gam-ı Leylide kâh idi
Mecnuna kâmet ü ruh-ı Leylisiz Emriyâ
Bâg-ı cihânda serv ile gül şekl-i âh idi (Emri)
Gazelin günümüz Türkçesine çevirisi:
Mecnun ki Leyla'nın kara gam ülkesinde sultan idi, ahının dumanı ise başına siyah gölgelik idi.
Mecnun'a yolda Leyla'nın devesinin ayak izleri, gündüz güneş, gece ise ay idi.
Gam ülkesinde Mecnun kendisini toprak eylediği için göğsünün üzerindekiler kıl değil (bu topraktan biten) otlardı.
Sararıp solmuş bedenini âhının rüzgârının önüne kattığı Mecnun, sanki Leylâ'nın aşkının harmanındaki bir saman çöpü idi.
Baki, güzele söyle de bize şarap sunsun. Bahar erişti, fakirlerin içeceği zamandır.
