Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir?
OKB, takıntılı düşünce, fikir ve dürtüler ile tekrarlayıcı davranışlar ve zihinsel ritüllerden oluşan bir ruhsal hastalıktır. Halk arasında evham, endişe takıntı olarak bilinir.
Obsesyon ( Takıntı) Nedir?
Zihnimize istemsizce gelen bizi rahatsız eden ve zihnimize gelmesine engel olamadığımız düşünce, duygu imge ve görüntülerdir.
Kompulsiyon (Zorlantı) Nedir?
Rahatsız edici düşüncelerin oluşturduğu kaygıyı azaltmak için tekrarlı şekilde yapılan davranışlar ya da zihinsel ritüellerdir.
Bunlar gözle görülen davranışlar da olabilir; temizlik, yıkama, gibi.
Zihinsel ritüeller de olabilir; sayı saymak, dua etmek gibi.
OKB önceleri nadir olarak görülen bir hastalık olarak kabul edilmesine karşın son yıllarda yapılan araştırmalarda hiç de nadir olmadığı belirlenmiştir. Büyük toplum kesimlerinde yapılan araştırmalarda OKB’nin her 100 kişiden 2-3’ünde görüldüğü saptanmıştır.
Her Takıntı OKB'ye İşaret mi?
Hepimizin küçük takıntıları, basit ritüelleri olabilir fakat günlük sosyal hayatımızı ve iş hayatımızı etkilemeye başladığında biz artık buna hastalık diyebiliriz.
Unutmayın !
Rahatsız edici düşünceleri, istemsiz düşünceleri çoğunluğumuz yaşarız. Bu oran %80'in üzerinde olduğunu da ifade edebiliriz. Örneğin gün içinde birkaç defa arayıp ulaşamadığımız bir yakınımız hakkında zihnimiz hemen olumsuz felaket senaryoları oluşturur. Nazar endişesiyle etrafımıza tükürmek,bir yerimiz cimciklemek ya da üzüntü verici bir konu hakkında konuşurken kulak çekip tahtaya/duvara vurmak çoğumuzun yaptığı bir ritüeldir.

Ayırt Edici Nokta:
1.Rahatsız edici düşünceleri önemsememiz ya da inanmamız.
2. Mevcut düşünce ve davranışların günlük hayatı, sosyal hayatı, ilişkilerini ve iş hayatını etkilemesidir.
Örneğin; X kişisinin istemsiz bir tokalaşma ya da bir yere dokunmadan sonra ellerini yıkaması normal bir davranış olarak kabul edilirken .Hasta olurum endişesiyle iki saniyede bir ellerini yıkaması,sürekli duş alması,yalnız kalmaya yönelik önlemler almaya başlaması artık bu davranışın normalden ayrılıp hastalık boyutuna gelmiş olduğunun kanıtıdır.
Covid19 ile haberlerin sıklıkla aleni sunulması bu ve buna benzer birden çok vakaya sebep olduğu dikkate alınmalıdır.
"Kaş yapacağız derken göz çıkarmak" dedikleri bu olsa gerek.
OKB Hangi Yaşlarda Görülür?
Genellikle ergenlik döneminde ve 20-30’lu yaşlarda başlamasına karşın, okul öncesi çağdaki çocuklar dahil herhangi bir yaşta görülebilir. Erkeklerde daha erken yaşlarda başlamasına karşın genel olarak kadınlarda daha sık görülmektedir.
OKB Türleri:
•Temizlik Obsesyonu
Bir yere dokununca,kirlendim düşüncesinin oluşturduğu sıkıntılardan kurtulmak;
-el yıkma,
-banyo yapma,
-sürekli kıyafetlerini yıkama davranışları.
33 yaşında erkek, ev ortamı dışında tuvalete gitmiyor, evde de tuvalete her gittiğinde idrar sıçradığı şeklinde takıntılı düşünceler ile çoraplarını ve pantolonunu değiştiriyor.
• Kuşku Obsesyonu
Örneğin;
- Ütünün fişini çektim mi? -Gazı kapattım mı?
- Kapıyı kitledim mi?
- Dezenfektan sıktım mı?
.......
Yani yapmış olduğundan şüphe duyar (şüphe obsesyonu) emin olmak için aynı davranışı sayısız kez tekrarlar ise (kontrol kompulsiyonu) oluşmuş olur.
Örneğin; Anne çocuğu maskesini taktı mı acaba deyip sürekli okuluna gidip kontrol etmeyi düşünür ve defalarca gelip kontrol eder.
19 yaşında erkek , evde ailesi ile birlikte otururken “kontrolümü kaybeder de elimden bir kaza çıkar, anneme, kardeşime zarar verir miyim” şeklinde düşünceleri nedeni ile aile üyelerinin bulunduğu ortamda eline makas-bıçak gibi kesici-delici aletler almıyor.
•Cinsel İçerikli Obsesyonlar
Örneğin; Çevresindeki bütün kadınları her gördüğünde onlarla cinsel ilişki yaşadığını düşünen biri bu düşünceden kurtulamaz yoğun sıkıntı duyar ve kadınlardan kaçmaya başlar.
•Teolojik Obsesyonlar
Dini duyguları yoğun biri , İbadet sırasında zihnine gelen düşüncelerden ya da görüntülerden rahatsızlık duyar.
Örneğin;
Kaçıncı rekatta olduğunu unutturan namaz dışı düşünceler (Obsesyon)
Rekatları karıştırdığını düşünerek namazı tekrarlaması (Kompulsiyon)
Namaz sırasında zihnine inancıyla ters düşünceler yada cinsel görüntüler gelir (Obsesyon) . Kişi bundan rahatsız olup namazı bırakıp tekrar abdest alır (Kompulsiyon).
Başta rahatlık veren bu davranış bir müddet sonra gittikçe artan sürelerde ve artık rahatsızlık verecek düzeyde yapılır.
• Simetri-Düzen Obsesyon ve Kompulsiyonları
Simetri gereksinimi ve düzen takıntıları da sık görülen belirtilerdendir. Kişinin tüm yaşamında simetri gereksinimi ve düzenlilik hakimdir.
40 yaşında ev kadınının, sehpaların üzerinde bulunan örtülerin sehpanın tam ortasında durmasına özen göstermesi, halının saçaklarından ters dönenler varsa düzeltmeden duramıyor.
•Batıl itikatlar.Uğurlu- Uğursuz Sayılar Ve Renkler
Çoğu kişinin kültürel özelliklerinin bir parçası olarak bazı inanışları, davranışları, uğurlu ya da uğursuz saydığı sayı ve renkleri olabilir. Merpen altından geçmemek, çocukların üstünden atlayıp geçmemek, evden sağ ayakla çıkmak, yatağın sol tarafından kalkmamak gibi.
•Biriktirme ve saklama kompulsiyonları
Sık görülen kompulsiyon türüdür. Kişi “ileride gerekli olabilir” şeklinde bir düşünce ile gerekli olmayacak eşyaları bile biriktirebilir / saklayabilir.
38 yaşında erkek hastanın, uzun yıllardan beri düzenli olarak aldığı gazeteleri “içindeki bilgiler ileride çocuklarıma gerekli olabilir” şeklide bir düşünce ile düzenli bir şekilde ve tarih sırasına göre paketleyerek saklaması gibi.
Takıntılar her şey hakkında olabilir. Obsesif düşünceler sizi endişeli veya tiksintili hissettirebilir. Normalde saplantılı düşünceleri görmezden gelmeye veya bastırmaya çalışırsınız; örneğin, takıntıyı nötrleştirmek için başka düşünceler düşünmeye çalışabilirsiniz.
OKB’nin Nedenleri Nelerdir?
OKB’niz olabileceğinden endişe ediyorsanız aşağıdaki sorulardan bazılarını kendinize sorarak başlayabilirsiniz.
•Çok yıkar mısın yoksa temiz mi?
•İşleri çok mu kontrol ediyorsun?
•Rahatsız etmek istediğiniz, ama yapamayacağınız sizi rahatsız eden bir düşünce var mı?
•Günlük aktivitelerinizin tamamlanması uzun sürüyor mu?
•İşleri özel bir sıraya koymaktan mı endişeleniyorsunuz yoksa karışıklıktan mı sıkılıyorsunuz?
..............?
•Bu sorunlar sizi rahatsız ediyor mu?
OKB’nin teşhis edilmesi için daha ayrıntılı bir değerlendirmeye ihtiyaç vardır. Bu, bir klinik psikolog ve psikiyatrist tarafından gerçekleştirilebilir. Değerlendirmede, sahip olduğunuz takıntılı düşüncelere ve zorlantılara ve sizi ve günlük hayatınızı nasıl etkilediğine bakılacaktır.
Önemli Bazı Sebepler ile OKB:
1. OKB biyolojik yönü en güçlü hastalıklardan birisidir. Bundan dolayı genetik aktarımın etkili olduğu söylenebilir.
2. Öğrenilmiş yönü de kuvvetlidir.
Örneğin;
Kişilik özellikleri :
-titiz,
-disiplinli
-mükemmeliyetçi,
-kuralcı
Olan kişiler obsesif kompulsif bozukluğa yakın olarak kabul edilir.
3. Çocukluk çağında cinsel istismar gibi ağır travmalara maruz kalmış kişilerde çocukluk çağında OKB’nin gelişmesine neden olabilir.
4. Çocukluk çağında farklı travmalar yaşamış kişilerde çocukluk çağında OKB'nin gelişmesine neden olabilir. Böyle kişiler de Obsesif Kompulsif Bozukluğa yakın olarak kabul edilir.
Örneğin ;
-Boşanma,
-trafik kazası,
-aile içi şiddet,
- ebeveynlerden birinin tutuklanması,
- ciddi bir ekonomik kriz(iflas)
-zorunlu göç..vb gibi durumlar sebepler arasında gösterilebilir.
OKB’nin şiddeti, bazı yaşam bozukluklarından ciddi sıkıntılara kadar değişebilir. Saplantıların ve zorlantıların aşırı veya mantıksız olduğunu bilirsiniz. Ancak, onlara direnmek zor ya da imkansız gelebilir.
OKB insanları farklı şekillerde etkiler. Örneğin, bazı insanlar zorlantılarıyla saatler geçirirler ve sonuç olarak normal aktivitelere katılamazlar. Bazı insanlar zorlantılarını tekrar tekrar yaparlar (ritüeller gibi). Diğer insanlar normal aktivitelerle başa çıkabilir gibi görünebilir ancak yinelenen obsesif düşüncelerden dolayı sıkıntı çekebilirler. OKB çalışmanızı (ya da çocuklarda okulu), ilişkilerinizi, sosyal yaşamın ve yaşam kalitesini etkileyebilir.
OKB Nasıl Tedavi Edilir?
1 . Bilişsel davranışçı terapi (CBT)
2. Bilişsel sanal gerçeklik terapisi eşliğinde yürütülebilen BDT uygulamaları çözümde önemli başarılar sağlamıştır.
3. Medikal destekleyicilerdir.
İlaç ve psikoterapi beraber uygulandığında hastanın hayat standardı oldukça yükselir.
Davranışçı bir terapide:
Terapi sırasında öncelikle OKB’nin hayatına etki eden alanlar ayrıntılı olarak tespit edilir.
Örnegin;
-Temel korkuları, -otomatik düşünceleri, -temel inançları keşfedilir.
Yani onu denetim altına alan zorlayıcı davranışların tespiti yapılır.
Örnek soru; Temizlik obsesyonu olan biri için.
“Buna dokunursan ne olacağından korkuyorsun? Olabilecek en kötü şey nedir?”
Davranışçı model çok iyi aktarılır ve maruz bırakma teknikleri öncelikle terapi odasında en az sıkıntı duyulan alanda yapılır.
Sonuç olarak terapi esnasında OKB’li hasta şunu öğrenir; kirlenmeye sebep olan düşünceler değil. İnsanların zihnine her türlü düşünce gelir.
Sonuç:
Takıntılı düşüncelerin günlük yaşamımızı etkileyecek, günlük aktivitelerimizi kısıtlayacak düzeye gelmesi durumunda OBSESİF-KOMPULSİF BOZUKLUK (OKB) adı verilen bir ruhsal hastalık akla gelmelidir.