Tevriye sanatı nedir?
Şiir ve düz yazıda yakın ve uzak iki anlamı bulunan bir sözün zihne hemen gelen yakın anlamını değil uzak anlamını kastetmektir. Diğer bir ifade ile iki anlamı olan bir kelimenin kastedilen anlamının diğer anlam ile gizlenmesidir. Bu iki anlamdan her ikisi kelimenin gerçek anlamları olabileceği gibi biri gerçek diğeri mecazî de olabilir. Sözün yakın anlamı göstermesi açık, uzak anlamı göstermesi ise gizlidir. Yakın anlam ile uzak anlam gizlenir. Söze muhatap olan ilk anda sözü yakın anlamıyla anlar. Tevriyeli kelimenin her iki anlamı da tanınıyor ve kullanılıyor olmalıdır. Tevriye, ihâm ve tahyîl olarak da adlandırılır.
Tevriye kelimesinin sözlük anlamı nedir?
Sözlük anlamı, bir haberi gizleyerek bir başka söz ve haberi öne çıkarmaktır.
Tevriye türleri
Yakın veya uzak manalarla ilgili bir hususun dile getirilmediği tevriyelere mücerred tevriye (yalın tevriye), yakın anlam ile ilgili bir hususun söylenildiği tevriyeye müreşşah tevriye, uzak anlam ile ilgili bir hususun zikredildiği tevriyeye de mübeyyen tevriye (açık tevriye) denir.
Tevriye sanatına örnekler:
Nevcivan sevmekte ben piran ta'yib eylemem
Hüsn olur kim seyrederken ihtiyar elden gider (Ziya Paşa)
Şair yaşlı insanların gençlere ilgi duymasını kınamadığını söylemektedir. "Zira öyle bir güzellik olur ki seyrederken ihtiyar, irade elden gider, kendini seyretmekten alıkoyamaz." der. İhtiyar kelimesinin metinde akla gelen ilk anlamı irade, bir şeyi yapmayı istemek, tercih etmektir. Fakat aslında şair mısradaki"piran"(yaşlılar) kelimesinin de yardımıyla uzak anlamı yaşlı insan anlamına işaret etmektedir.
Tokunur dillere yârin ser-i gîsusundan
Turra-i sünbüle gáhi ki urur şâne sabâ (Naili)
Beyit şu anlamdadır: "Sabah rüzgâri sevgilinin alnındaki sümbülü andıran saçlarına tarak vurduğunda, yani (tarak) taradığında, bu saçlarının ucunda asılı gönüllerine dokunur. "Tokunur" kelimesinin uzak anlamıysa ağır gelme, üzmedir. Bu takdirde anlam, sabah rüzgârım sevgilinin saçlarını taraması bu saçlara asılı duran âşıkları (onu kıskandıkları için) üzer.
Âvâzeyi bu âleme Davud gibi sal
Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş (Baki)
Şair bu beyitte Baki derken akla ilk gelen anlam olarak adını, örtülmüş anlam olaraksa ebediliği kast etmektedir.
