İlk Türk devletlerinde devlet teşkilatı


İlk Türk Devletlerinde Devlet Teşkilâtı İlk Türk Devletleri’nde devlet il (el) kelimesi ile ifade ediliyordu. İl kelimesi aynı zamanda barış manasına da gelmekteydi. Türk inanışına göre kağan yönetme yetkisini Gök Tanrı’dan almıştır. Bu düşünceye Kut anlayışı adı verilmektedir.


Türklerde devlet dört unsurdan meydana geliyordu:

  1. Bağımsızlık: (Odsızlık) Türklerde bağımsızlık candan ve maldan daha değerlidir. Türkler için üzerinde hür yaşadıkları toprak gerçek vatandır.
  2. Halk (Millet): Millet devleti yaşatan ve kağanı başarılı kılan ana unsurdur. Kağan da milletin haklarını korumak zorundaydı.
  3. Ülke (Ulus): Ülke, bağımsız bir devletin yetkilerini özgürce kullanabileceği coğrafi mekândır. Türkler ülke sınırlarına yaka diyorlardı.
  4. Teşkilatlanma: Tarihte birçok ülkeye hâkim olan Türklerde teşkilatlanma önemliydi. Bozkır yaşamının etkisi Türklerin kolay teşkilatlanmasını sağlamıştır. Tarih boyunca Türklerin güçlü devletler kurmaları güçlü orduları sayesinde mümkün olmuştur. Türkler Hazarlar hariç ücretli asker bulundurmamıştır.

NOT: Türk ordu sisteminde ilk düzenlemeyi Mete Han yapmış ve orduyu 10, 100, 1000 ve 10.000’ lere ayırmıştır. Bunların başına onbaşı, yüzbaşı, binbaşı ve tümen başı gibi komutanlar atamıştır.

Türkler Turan Taktiği (Kurt Oyunu), Keşif (Yelme) ve Yıpratma taktiklerini savaşlarda uygulamışlardır.

Türklerde Devlet Yönetimi
Türklerde devlet yönetimi kağan, ayukı (hükümet) ve kurultaydan oluşur.

  • Kağan: Devlet başkanıdır. Yönetme yetkisini Gök Tanrı’dan alır. Türk milletine hizmet etmek, orduyu yönetmek, adaleti sağlamak, Türk boylarını toplamak, töreyi uygulamak, mahkemelere başkanlık etmek ve kurultayı toplantıya çağırmak Kağan’ın görevleri arasındaydı. Hükümdarlar; han, idikut, il–teber, şanyü, yabgu, kağan gibi unvanları kullanıyordu.


NOT: Hükümdara devlet yönetiminde hatun adı verilen eşleri yardımcı olurdu. Hatun devlet meclislerine katıldığı gibi elçi kabullerinde de bulunurdu.

Hükümdar çocuklarına tigin veya şehzade deniyordu.Ülke, hanedanın ortak malı sayıldığından sık sık taht kavgaları yaşanıyordu.


Türklerdeki Bazı Devlet Görevlileri:
Tamgacı : Mühürdar 
Agıçı : Hazinedar 
Subaşı : Ordu
komutanı 
Tutuk : Askeri vali
Todun : Vergi memuru 
Bitigçi : Kâtip

  • Hükümet (Ayukı): Türklerde önemli kararlar Toy (kurultay)’ da alınırdı. Toy her zaman toplanamadığından toy kararlarının düzenli olarak uygulanması için bir bakanlar kurulu (hükümet) oluşturulmuştur.

  • Kurultay (Toy):Devletin her türlü meselesinin görüşüldüğü meclistir. Büyük kurultayın yanı sıra her boyun kendi kurultayları da bulunurdu. Kurultay üyelerine toygun adı veriliyordu.