2 Aralık 1984’de Hindistan’ın Madhya Pradesh eyaletinde Bhopal’de Amerikan Union Carbide şirketine ait tarım ilacı fabrikasında büyük bir gaz kaçağı oldu. Gaz kaçağı yerel halkta birçok olumsuz etkiye sebep olurken; bölgede hâlâ etkili olan olayın müsebbibi şirketin ihmalkarlığı ve hukuki olarak maruz kaldığı yaptırımların, verilen cezaların yetersizliği ise hâlâ tartışma konusu.

phopal felaketi 3

Olaylar nasıl gelişti?

2 Aralık 1984 akşamı, saat 21:00 civarında suyla çalışan temizleme sistemi devreye girdi. Yaklaşık bir saat sonra, bu sistemden gelen suyun 610 numaralı, içinde 42 ton MIC bulunan tanka sızmasıyla reaksiyon başladı. Saat 22:30’da gaz, VGS (Vent gas scrubber = Kaçak gaz temizleyicisi) adı verilen kuleden sızmaya başladı.

Ancak bu kulenin daha sonra açıklayacağımız güvenlik sistemi devre dışıydı. Saat 00:30 civarında büyük bir siren sesi duyuldu ve derhal kesildi. Bundan 20 dakika sonra sadece fabrika içinde duyulan bir siren çalmaya başladı ve işçiler kaçtı. Aynı saatlerde fabrika yakınlarında yaşamakta olan insanlarda öksürük, solunum güçlüğü, gözlerde yanma, kusma gibi belirtiler görülmeye başlandı. Saatlerin 01:00’i gösterdiği sıralarda polis alarma geçti ve evleri boşaltmaya başladı.

phopal felaketi 4

Ancak görüşüne başvurulan fabrika müdürü bir gaz kaçağı olabileceğini reddetti. Saat 02:00’de şehir merkezinde bulunan (Hamidia Hospital) Hamidiye Hastanesi’ne ilk hastalar gelmeye başladı. Şikâyetler görme bozuklukları ve körlük, solunum güçlüğü, ağızda köpürme ve kusmaydı. Bunun üzerine saat 02:10’da fabrika dışından da duyulabilecek bir alarm devreye girdi.

Ancak 04:00 sırlarında kaçak kontrol altına alınabildi. Sabah 06:00’da polis sözcüsü her şeyin yolunda(!) olduğunu açıkladı. Bundan sonra soru işaretleriyle dolu bir süreç başladı.

Vefatlara ve sakatlanmalara dair kesin bir veri yok

Ölenlerin sayısı resmi kaynaklarca önce 2.000 civarında, daha sonra da (1991 yılında) 3.928 olarak açıklandı. Ancak bağımsız kaynaklar, ilk gün ölenlerin yaklaşık 8.000 kişi olduğu ve bu rakamın ilerleyen günlerde 20.000’e yükseldiğini iddia ediyorlar. Yine bu kaynaklara göre yaklaşık 200.000 kişide ciddi ve kalıcı sakatlıklar meydana geldi. Ancak, şehirde bulunan iki büyük hastane ve oluşturulan geçici bakım merkezlerinin kayıtlarından anlaşıldığına göre, olaydan etkilenenlerin sayısı 520.000. Bunların yaklaşık 200.000’i 15 yaş altındaki nüfus ve 3.000’i de hamile kadın.

  • O gece hastanelere 20.000 kişi başvurdu. Ama Bhopal’dasadece 2 hastane vardı ve bu kadar kişiyi tedavi etmeleriolanaklı değildi. Hükümet çevrede yaşayan 3787 kişinin derhal öldüğünü bildirdi. 

  • Yaralıların sayısının 558 bin 125 olduğu bildirildi. Bunların 38 bin 478’inin geçici engelli olduğu, 3900’ünün ise ciddi ve sürekli engelli kaldığı saptandı.

  • phopal felaketi

Şirketin ilk vukuatı değildi ve uyarılmışlardı!

  • 1982 yılında UCC’den gelen bir ekip Bhopal fabrikasının güvenliğini denetlemiş ve 10 başlıkaltında önemli uyarılarda bulunmuşlardı.

  • Ziyaretten hemen sonra bazı önlemlerin alındığı, ancak zaman içinde her şeyin kötüye gittiği söyleniyordu.

  • Kaza olduğunda 610 nolu tanktaki bazı cihazlarınyaklaşık 1 yıldır arızalı olduğu biliniyordu

  • 1981-84 yılları arasında fabrikada meydana gelenbirçok önemli kaza yöneticiler tarafından fazlaönemsenmemişti.

  • 1981 yılında 3 işçi fosgen gazı kaçağına yakalanmış, biri ölmüştü.

  • 1982’de 18 işçi MIC kaçağına maruz kalmıştı.

  • Haziran 1984’te MIC tankı soğutma sistemi arızası nedeniyle, soğutma sistemindeki 30 ton freon boşaltılmak zorundakalınmıştı.

  • Ekim 1984’te son yakma kulesindeki alev sönmüştü. Çünküfabrikada MIC üretimi durmuş, stoktaki MIC ile böcek ilacı yapılıyordu.

  • Son yakma kulesi devre dışı bırakıldıktan hemen sonra 40 tonluk610 nolu tank içindeki MIC’e su karışmıştı.

  • Tankın basıncı ve sıcaklığı hızla artmış, vanalar ve gaz yıkamaünitesi, açığa çıkan gazları tutamaz olmuştu.

    Muhammed Köse yazdı: İran'dan nefret ediyorum ama İrancılardan daha çok Muhammed Köse yazdı: İran'dan nefret ediyorum ama İrancılardan daha çok

  • MIC ve diğer gazlar 800.000 nüfuslu Bhopal kentine hızla yayıldı.

  • Böyle bir durumda çevrede yaşayan insanları uyarmak içinuygun alarm veya siren sistemi de düşünülmemişti. Bazı işçilersirenleri devreye soktular, ama geç kalınmıştı.

6 milyar kat toksit madde!

  • Hintli yetkililerin bilimsel çalışmalara sıcak bakmamaları ve hatta çevrede çalışma yapmak üzere örnek toplayanları hapse atmaları kesin bilgilere ulaşılmasını engelledi. Ancak, ölü doğumların %300, neonatal ölümlerin (canlı doğan ve 28 gün içerisinde ölen) ise %200 arttığı kanıtlandı.

  • Greenpeace tarafından kazadan 20 yıl sonra bölgede yapılan biraraştırmada toprakta normalin 6 milyar katı toksik madde bulundu.

  • artezyen kuyularından sağlanan sularda cıva miktarı limit değerlerin 20 bin ila 6 milyon kat üzerindeydi.

  • 2002 yılında yapılan bir çalışmada emziren annelerin sütlerinde cıva, kurşun, triklorobenzen, kloroform gibi çok sayıda kimyasala rastlandı. 

Felaketin etken maddesi: MIC

MIC (metil izo siyanat) molekül formülü C2H3NO olan, karbamat grubu pestisidlerin yapımında ara madde olarak kullanılan bir kimyasaldır. Bunun dışında lastik ve yapıştırıcı sanayinde de kullanılır. Renksiz, berrak, keskin kokulu bir sıvıdır. Kaynama noktası 39,1°C olan, yanıcı bir gazdır. Suda çözünebildiği gibi, ortam sıcaklığına bağlı olarak suyla reaksiyona da girebilmektedir.

Sağlık açısından çok tehlikeli bir madde olan MIC, gaz halindeyken ACGIH (American Conference on Government Industrial Hygienist) tarafından havada bulunmasına izin verilen eşik değeri 0,02 ppm’dir. 0,4 ppm değerinin üzerine çıktığı zaman öksürük, göğüs ağrısı, solunum zorluğu, gözlerde, burunda ve boğazda yanma gibi belirtileri görülür. 21 ppm değerinin üzerine çıktığındaysa amfizem, akciğer ödemi, solunum yollarında kanamalar ve ölüme yol açar. Aynı zamanda gözlerde yol açtığı irritasyon kalıcı körlükle sonuçlanır.

phopal felaketi 2

Şirket böylesi büyük bir felaketin sorumluluğundan kaçtı

  • Hindistan’da kurulu şirketin %49’u devlete aitti. Union Carbide şirketi 2001 yılında Dow Chemical tarafından satın alındı. Yeni şirket bu olayla ilgili sorumluluk yüklenmeyeceğini açıkladı.
  • Hindistan Hükümeti Union Carbide’den 3,3 milyar dolar tazminattalep etti. Daha sonra 470 milyon dolara anlaştılar(kişi başı 500
  • uSD düşmekte)
  • Konu için açılan dava ancak 2010 yılında sonuçlandı ve hepsi de Hintli olan yerel yöneticilerden sekiz kişi ikişer yıl hapse ve her
  • biri 2000 dolar para ödemeye mahkûm edildiler.
  • Union Carbide patlamanın bir sabotaj sonucu olduğunu iddia etti. Ancak patlama öncesi birçok kazalar meydana gelmişti ve1984’de güvenlik sistemlerinin çalışmadığı ileri sürüldü.
  • Kente ve dolayısıyla yerleşim yerine çok yakın olan fabrikanın bir yerleşim planı yoktu.
  • Alarm konusunda da prosedürler ihmal edilmişti, Amerika’da benzeri fabrikalarda bulunması şart olan otomatik dörtlü alarm sistemi, bu fabrikada yoktu. Sadece elle çalıştırılan bir sistem vardı ve o çalıştırıldığında da iş işten geçmişti.
  • Ayrıca, şirketin güvenlik önlemleri noktasında iddia ettiği gibi daha sıkı olan ABD prosedürşerini değil, Hindistan prosedürlerini uyguladığı ortaya çıktı.

Günümüzde ise Bhopal halkı, kimyasaldan arındırılmayan bölgede hâlâ daha yaşamaya devam ediyor. Ve olayın olumsuz etkileri hâlâ görülüyor.